Στην ταινία «Pushing Tin» ο Τζον Κιούζακ και ο Μπίλι Μπομπ Θόρντον ανταγωνίζονται για το ποιος είναι καλύτερος ελεγκτής εναέριας κυκλοφορίας, προσπαθώντας να καθοδηγήσουν με ασφάλεια όσο περισσότερα αεροσκάφη μπορούν.
Σε όλες τις σκηνές η αίθουσα των ραντάρ είναι πάντα γεμάτη φασαριόζους ανθρώπους που πηγαινοέρχονται ιδρωμένοι και πανικόβλητοι. Αλλά εκεί είναι Χόλιγουντ και τα πράγματα σπανίως έχουν μεγάλη σχέση με την πραγματικότητα.
Ανεβαίνοντας στον Πύργο Ελέγχου του αεροδρομίου «Ελευθέριος Βενιζέλος» ένα πρωί Τετάρτης με εκτυφλωτική λιακάδα, περίμενα πως θα αντικρίσω κάτι αντίστοιχο.
Στη μεγάλη, κυκλική αίθουσα με την πανοραμική θέα που βρίσκεται στην κορυφή του Πύργου, στα 67 μέτρα πάνω από το έδαφος, τα πράγματα είναι μάλλον ήρεμα. Οι οκτώ ελεγκτές της βάρδιας κάθονται στις θέσεις τους, κοιτάζουν τις οθόνες των ραντάρ και δίνουν οδηγίες στα αεροσκάφη που ετοιμάζονται να προσγειωθούν ή να απογειωθούν από τους δύο διαδρόμους του αεροδρομίου.
Όσον αφορά τις καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, που συμβαίνουν συχνά, είναι θέμα στιγμής και χαρακτήρα το πώς θα αντιδράσεις. Εκπαιδεύεσαι για να διατηρείς την ψυχραιμία σου, αλλά πάντα παίζει ρόλο ο ανθρώπινος παράγοντας.
Το μόνο, ίσως, που αποτυπώνει σωστά η συγκεκριμένη ταινία είναι το άγχος και η διαρκής πίεση που καλούνται να διαχειριστούν σε καθημερινή βάση αυτοί οι άνθρωποι. Γιατί εκείνες οι μικρές κουκκίδες που αναβοσβήνουν μπροστά τους στις πράσινες οθόνες είναι αεροπλάνα γεμάτα εκατοντάδες άλλους ανθρώπους, εκατοντάδες ανθρώπινες ψυχές. Και οι ψυχές αυτές είναι για λίγα λεπτά στα δικά τους χέρια. Άραγε, πώς μαθαίνει κανείς να διαχειρίζεται το άγχος μιας τέτοιας ευθύνης;
«Είναι πολύ σημαντική η εμπειρία. Όταν ξεκινάς να κάνεις αυτήν τη δουλειά προσπαθείς να βρεις τρόπους να διαχειριστείς το άγχος. Όσον αφορά τις καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, που συμβαίνουν συχνά, είναι θέμα στιγμής και χαρακτήρα το πώς θα αντιδράσεις. Εκπαιδεύεσαι για να διατηρείς την ψυχραιμία σου, αλλά πάντα παίζει ρόλο ο ανθρώπινος παράγοντας. Με τα χρόνια, όμως, αυτό το άγχος αμβλύνεται πολύ. Αν μη τι άλλο, μαθαίνεις να το διαχειρίζεσαι πια. Δεν μαθαίνεις δηλαδή να είσαι καλός μόνο στη θεωρία και στη δουλειά σου αλλά και στη διαχείριση του άγχους, που μερικές φορές είναι το σημαντικότερο» λέει η Μαρία Μιχοπούλου, η οποία εργάζεται ως ελεγκτής εναέριας κυκλοφορίας τα τελευταία 18 χρόνια.
Οι τυπικές προϋποθέσεις που έχει θέσει η Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας για να γίνει κάποιος ελεγκτής είναι να έχει πανεπιστημιακό πτυχίο και πολύ καλή γνώση αγγλικών, σε επίπεδο Ρroficiency. Κάνεις αίτηση και μετά δίνεις εξετάσεις μέσω ΑΣΕΠ. Οι εξετάσεις αυτές γίνονται με τη χρήση οπτικοακουστικών μέσων που αξιολογούν π.χ. τα αντανακλαστικά ή τη μνήμη, ενώ περιλαμβάνουν μέχρι και τεστ ευφυΐας αλλά και ορθοφωνίας.
Αν επιτύχεις σε αυτά, περνάς από τις ιατρικές εξετάσεις και τα ψυχομετρικά τεστ και αφού κριθείς ικανός, πηγαίνεις στη Σχολή Πολιτικής Αεροπορίας (ΣΠΟΑ) για τη βασική εκπαίδευση, η οποία διαρκεί μίνιμουμ έξι μήνες. Επί της ουσίας, όμως, η εκπαίδευση δεν σταματάει ποτέ, όπως μου εξηγεί η Μαρία.
«Πάντα πρέπει να περνάς εξετάσεις ή κάποιο course. Κάθε χρόνο περνάμε ανανεωτική εκπαίδευση, simulator και εξετάσεις για γνώσεις αγγλικών. Πριν από λίγα χρόνια περάσαμε και ελληνικών, γιατί όλοι οι Ευρωπαίοι ελεγκτές έπρεπε να πιστοποιηθούν, ακόμη και για τη μητρική τους γλώσσα. Η δουλειά αυτή, όπως και η εκπαίδευση, είναι δυναμική. Δεν υπάρχουν στεγανά γιατί έχεις να κάνεις με ανθρώπους και παράγοντες που μεταβάλλονται».
Μέσα στον Πύργο Ελέγχου έχεις ορισμένες στιγμές την αίσθηση ότι αιωρείσαι. Η θέα, επίσης, σε αποζημιώνει. Βλέπεις ολόκληρο τον χώρο του αεροδρομίου και τους λόφους που το περιβάλλουν. Στον ορίζοντα αχνοφαίνεται και η θάλασσα. Από δω πάνω τα πάντα μοιάζουν τόσο μικρά και η βοή των αεροπλάνων δεν ακούγεται καν.
Σήμερα δεν έχει πολλή κίνηση. Γενικώς,ο Φεβρουάριος θεωρείται «νεκρή» περίοδος για το «Ελ. Βενιζέλος». Τις γιορτές και ιδίως το καλοκαίρι τα πράγματα είναι διαφορετικά. Αεροπλάνα μπορεί να προσγειώνονται και ν' απογειώνονται ακόμα και κάθε δύο λεπτά. Και αυτή η κίνηση προϋποθέτει τέλειο συγχρονισμό από δεκάδες ανθρώπους.
«Άνθρωποι με διαφορετικές ιδιότητες και άλλα επίπεδα μόρφωσης πρέπει να συντονιστούν με ακρίβεια δευτερολέπτου γιατί αν αργήσουν πέντε λεπτά οι βαλίτσες αρχίζουν όλοι να γκρινιάζουν. Αν εγώ καθυστερήσω να δώσω διάδρομο στον πιλότο, εκείνος θα πρέπει να γράψει τα πέντε λεπτά της καθυστέρησης, γιατί αλλιώς θα χρεωθεί ο ίδιος ότι κάτι δεν έκανε καλά. Αυτό, βέβαια, γίνεται περισσότερο τα τελευταία χρόνια που έχει επικρατήσει τόσο πολύ το κυνήγι του κέρδους. Παλιά ήταν πιο άνετα τα πράγματα και οι δουλειές λιγότερο αγχωτικές. Είμαστε αναγκασμένοι να λειτουργούμε πάντα με το δευτερόλεπτο» ομολογεί η Μαρία.
Καθώς περιφέρομαι στην αίθουσα και ο Πάρις προσπαθεί να τραβήξει με τη μηχανή του τα αεροπλάνα από τα παράθυρα, η ησυχία της αίθουσας διακόπτεται συχνά από τους ασυρμάτους. Είναι οι πιλότοι που επικοινωνούν με τον Πύργο Ελέγχου καθώς ετοιμάζονται είτε προσγειωθούν είτε να απογειωθούν. Προσπαθώ να ακούσω, αλλά δεν μπορώ να καταλάβω τι στο καλό λένε. Οι ελεγκτές, πάλι, δεν δείχνουν να ζορίζονται ιδιαίτερα. Απαντούν γρήγορα και δίνουν οδηγίες με ακρίβεια.
«Υπάρχει μια κωδικοποίηση, μια συγκεκριμένη φρασεολογία που χρησιμοποιούμε. Θέλει μεγάλη προσοχή το read back που κάνουν οι πιλότοι στις οδηγίες –εμείς τις λέμε εξουσιοδοτήσεις (clearances)– που τους δίνουμε. Πρέπει να τις επιβεβαιώσουν και μετά πρέπει να παρακολουθήσουμε ότι τις κάνουν και σωστά γιατί γίνονται λάθη» λέει με τη σειρά του ο Δημήτρης Τσίκνας, ελεγκτής εναέριας κυκλοφορίας από το 2005, αρχικά στο Κέντρο Ελέγχου Περιοχής Αθηνών που ελέγχει όλο το FIR Αθηνών και μετά εδώ, στον Πύργο.
Το πιο δύσκολο κομμάτι για τους ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας δεν είναι τόσο ο φόρτος της κυκλοφορίας όσο οι καιρικές συνθήκες. Το «Ελ. Βενιζέλος» είναι δύσκολο αεροδρόμιο. Η ιδιαίτερη μορφολογία του εδάφους της περιοχής με τους λόφους τριγύρω δεν βοηθά στην ορατότητα. Και ο καιρός δεν είναι τόσο καλός όσο ήταν στο Ελληνικό.
«Η δουλειά εκεί ήταν πιο δύσκολη γιατί υπήρχε ένας διάδρομος, οπότε και η κίνηση ήταν πολλή και τα χρονικά περιθώρια ήταν στενά. Εδώ είναι πιο άνετη η δουλειά μας επειδή υπάρχουν δύο διάδρομοι. Ωστόσο είναι ένα πολύ δύσκολο αεροδρόμιο από την άποψη των καιρικών συνθηκών, κάτι που στο Ελληνικό δεν μας είχε απασχολήσει ποτέ. Εδώ, ειδικά όταν άνοιξε το αεροδρόμιο, είχαμε έντονο πρόβλημα χιονοπτώσεων και ομίχλης. Και γι' αυτό αναγκαστήκαμε να βγάλουμε διαδικασίες χαμηλής ορατότητας, όπως λέγονται, παρόμοιες με αυτές αεροδρομίων σαν το Χίθροου του Λονδίνου. Η αλήθεια είναι, όμως, ότι στα 16-17 χρόνια λειτουργίας του έχει αλλάξει το μικροκλίμα της περιοχής και αυτά τα φαινόμενα όλο και εκλείπουν» εξηγεί η Μαρία.
Ο Γιάννης Πανταζάτος εργάζεται εδώ και 35χρόνια ελεγκτής και είναι ένας από τους παλαιότερους. Μου λέει ότι του αρέσει το άγχος της δουλειάς και προτιμάει να συνεχίσει να βρίσκεται εδώ από το να πάρει σύνταξη. Φαίνεται στα μάτια του ότι έχει δει πολλά εδώ γύρω.
Μια φορά, θυμάται, «ήταν ένα μικρό αεροσκάφος του οποίου τα σκέλη προσγείωσης δεν κατέβαιναν. Και είχε πέσει μια γραφειοκρατία του τύπου "ποιος είναι αρμόδιος να δει αν κατεβαίνουν" γιατί κοιτούσαμε από δω, αλλά δεν ήμασταν σίγουροι, ήταν μια σταλιά. Του λέγαμε να κάνει μια βόλτα για να δούμε. Τελικά, με τα χίλια ζόρια πήγε κάποιος και είδε ότι ήταν κατεβασμένα, αλλά ήταν δύσκολη η κατάσταση γιατί είχε περάσει ώρα και το αεροπλάνο δεν είχε άλλα καύσιμα. Πόση ώρα θα πετούσε γύρω γύρω;»
Ο Δημήτρης Τσίκνας φέρνει στο μυαλό του μια άλλη δύσκολη στιγμή. «Τώρα, το περασμένο καλοκαίρι, ήταν ένα αεροπλάνο που, ενώ θα προσγειωνόταν σ' ένα λεπτό, λέει ο Γερμανός πιλότος "mayday", κάτι που σήμαινε ότι αντιμετώπιζε κίνδυνο σοβαρό. Είχε ένδειξη για φωτιά στον κινητήρα. Τελικά δεν είχε πιάσει φωτιά, αλλά εκείνη την ώρα δεν το ξέραμε αυτό. Βγάλαμε τα πυροσβεστικά, σταμάτησαν οι αναχωρήσεις και οι τροχοδρομήσεις, παρ' ότι ήταν μεσημέρι και είχε πολλή κυκλοφορία».
Ένα βασικό πρόβλημα για τους ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας είναι ότι δεν ανανεώνονται συχνά. Οι τελευταίοι ελεγκτές μπήκαν στον Πύργο Ελέγχου του «Ελ. Βενιζέλος» το 2000, ενώ πέρυσι προσελήφθησαν 32 νέοι ελεγκτές. Το πρόβλημα, ωστόσο, παραμένει.
Ρωτάω τη Μαρία γιατί συμβαίνει αυτό σε ένα αεροδρόμιο που κάθε χρόνο σπάει ρεκόρ επιβατικής κίνησης. «Γιατί πέσαμε στους περιορισμούς της Τρόικας. Δυστυχώς και σ' εμάς, όπως και σε άλλα, ας πούμε ευαίσθητα επαγγέλματα, δεν μπορούσαν να γίνουν αρκετές προσλήψεις. Το πρόβλημα έχει μεγαλώσει και μάλλον φτάνουμε σε οριακά σημεία πια» λέει.
Λίγο πριν φύγουμε από τον Πύργο Ελέγχου και πάρουμε το ασανσέρ για το έδαφος, στέκομαι και τους παρατηρώ για λίγο ακόμα. Δίνουν οδηγίες στους πιλότους, συνεννοούνται μεταξύ τους, απαντούν στο τηλέφωνο, συμπεριφέρονται λες και κάνουν την πιο συνηθισμένη και εύκολη δουλειά στον κόσμο.
Τους χαιρετάω, τραβάω τον Πάρι που συνεχίζει για κάποιον λόγο να βγάζει φωτογραφίες και κατεβαίνουμε. Πρέπει να γυρίσουμε γρήγορα στο γραφείο γιατί έχω να παραδώσω ένα άλλο κομμάτι και μ' έχει πιάσει το άγχος. Αυτοί οι τύποι, πάλι, πιθανόνατα τρώνε το δικό μου άγχος για πρωινό.
σχόλια