— Πόσο μεγάλη είναι η πίεση για την επίπλαστη τελειότητα;
Αστραφτεροί, καλογυαλισμένοι άνθρωποι μπαίνουν απρόσμενα στη ζωή μας καθημερινά. Βομβαρδιζόμαστε από άπειρες τέτοιες «πειραγμένες» εικόνες στα ΜΜΕ, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στην τηλεόραση, στη μόδα, στη διαφήμιση. Τυπώνονται σε έντυπα ή οποιοδήποτε άλλο μέσο προβολής εικόνας. Όλα αποσκοπούν στο να παρουσιάζουν έναν όσο γίνεται πιο τέλειο άνθρωπο, τον τέλειο άντρα και, πάνω απ' όλα, την τέλεια, την αψεγάδιαστη, αγέραστη γυναίκα!
— Μια δικτατορία τελειομανούς ομοιομορφίας κοντολογίς. Ιστορικά, βέβαια, υπήρχε ανέκαθεν στις Καλές Τέχνες μια προσπάθεια εξιδανίκευσης και ωραιοποίησης της πραγματικότητας.
Σίγουρα, όμως ποτέ δεν ήταν τόσο μαζική και εμμονική όσο σήμερα, που ένας ολόκληρος εικονικός κόσμος κοντεύει να υποκαταστήσει τον πραγματικό – μια υπερτροφική ματαιοδοξία που μεταφράζεται σε ξέφρενη κατανάλωση στο κυνήγι της αέναης νεότητας και ομορφιάς. Εκεί είναι που αναλαμβάνουν δράση η βιομηχανία της ομορφιάς, τα διάφορα ινστιτούτα και οι εταιρίες καλλυντικών. Όσο όμως και να παραμυθιάζεσαι εσύ, ο μέσος κοινός θνητός, δεν θα μοιάσεις ποτέ σε όλους αυτούς τους μυώδεις, θελκτικούς άντρες, με όλες αυτές τις καλλίγραμμες καλλονές με τα ατελείωτα πόδια, την ιδανική περιφέρεια μέσης, τα σαρκώδη χείλη και την αψεγάδιαστη επιδερμίδα, γιατί βέβαια η πεζή πραγματικότητα διαφέρει πολύ από αυτήν του photoshop.
— Μια διαφήμιση ανεξέλεγκτη και χωρίς κανένα ιδεολογικό ή ηθικό φραγμό βρίσκει πάντα τρόπους να σε κάνει να σπεύδεις να ταυτιστείς με τα ιδανικά μοντέλα-«ρεπλίκες» που προβάλλει.
Ακριβώς. Όλα αυτά τα θαυματουργά προϊόντα ομορφιάς μπορεί να μην έχουν το προσδοκώμενο αποτέλεσμα πάνω σου, αλλά αυτό δεν έχει καμία σημασία, γιατί στο ασυνείδητό σου έχει αποτυπωθεί η άλλη εικόνα, η γυαλισμένη. Οι ρυτίδες, οι πανάδες, οι τρίχες, η κυτταρίτιδα, τα παραπανίσια κιλά, γνωρίσματα πολύ ανθρώπινα και συνηθισμένα, ισοδυναμούν σήμερα με κατάρες που πρέπει να ξορκιστούν με κάθε τρόπο, ειδικά αν είσαι γένους θηλυκού. Είναι, βλέπεις, το γυναικείο κυρίως σώμα που έχει χρησιμοποιηθεί κακοποιητικά με πολλούς τρόπους, που η ημίγυμνη, σέξι, διαρκώς πρόθυμη εικόνα του συνοδεύει από απορρυπαντικά μέχρι λάστιχα αυτοκινήτων, κάτι που στοιχίζει στη γυναικεία ύπαρξη, υπονομεύοντας την κοινωνική της θέση ακόμα και σε εποχές ή τόπους όπου υποτίθεται ότι έχει αναβαθμιστεί.
Η προσωπικότητα και ο ψυχισμός μας γίνονται θυσία στην επίπλαστη ομοιομορφία που επιβάλλει ο πολιτισμός της κατανάλωσης. Ας σημειωθεί εδώ ότι στις ανεπτυγμένες χώρες δεν επιτρέπεται στους διαφημιστές να αλλοιώνουν υπερβολικά την πραγματικότητα.
— Δεν έχει, πιστεύεις;
Η πραγματικότητα λέει πως «όχι». Με όλους τους αγώνες για απελευθέρωση, σεβασμό και ισότητα, η γυναίκα σήμερα εξακολουθεί να αμείβεται λιγότερο από τον άνδρα, να περιορίζεται σε υποδεέστερες διοικητικές θέσεις, να βρίσκεται πιο εύκολα στην ανεργία, αλλά δεν παύει να καταναλώνει. Η ισότητα στα δικαιώματα και τις ευκαιρίες μεταφράστηκε σε ισότητα ευκαιριών στην κατανάλωση, ένα ολόκληρο σύστημα εικονικών αξιών αναπτύχθηκε ώστε να τη μετατρέψει σε ιδανικό καταναλωτή, σε ενθουσιώδη αναζητητή του αδύνατου. Η επίπλαστη, η εκβιασμένη νεότητα σε ξεγελάει, δεν σε φτάνει όμως πιο αργά στον θάνατο. Είχα πρόσφατα την εμπειρία να είμαι διευθύντρια φωτογραφίας στην ταινία Ακόμα κρύβομαι για να καπνίσω, όπου σε κάποιες σκηνές γυρισμένες σε χαμάμ εμφανίζονται πολλές διαφορετικές γυναίκες, άλλες περισσότερο κι άλλες λιγότερο όμορφες, άλλες καλλίγραμμες, άλλες παχουλές, άλλες νέες κι αψεγάδιαστες, άλλες πιο γερασμένες: μια θαυμάσια σπουδή στην πέρα από τα επιβεβλημένα πρότυπα ομορφιάς ωραιότητα του γυναικείου σώματος σε κάθε του εκδοχή. Παρατήρησα από κοντά τη σχέση των γυναικών αυτών με τα γυμνά τους σώματα και διαπίστωσα πως ουσιαστικά καμία δεν νοιαζόταν για το πόσο πιο όμορφη ενδεχομένως ήταν η άλλη, το έβλεπαν τελείως φυσικά κι ακομπλεξάριστα. Αυτό όλο κόντρα στην κυρίαρχη κινηματογραφική κουλτούρα των ηθοποιών-σούπερ μόντελ. Αντίθετα, βέβαια, από τη διαφήμιση και το βιντεοκλίπ, στο σινεμά το photoshop δεν έχει μεγάλη εφαρμογή. Υπάρχουν οι φωτισμοί και οι ειδικές τεχνικές επεξεργασίας εικόνας. Είναι οι ίδιοι οι ηθοποιοί που καταφεύγουν στις πλαστικές, ώστε να μοιάζουν αγέραστοι, σαν πορτρέτα του Ντόριαν Γκρέι.
— Τι σημαίνει για το γυναικείο φύλο όλη αυτή η συνειδητή αλλοίωση της εικόνας του;
Η γυναίκα που υπακούει σε αυτά τα κελεύσματα, σε αυτές τις «σειρήνες» της προκάτ ωραιότητας και ευτυχίας, παρασύρεται σε μια δίνη αδίστακτης εκμετάλλευσης και ζει μια ζωή γεμάτη ψεύτικες ελπίδες, μια ζωή κούκλας κλεισμένης σε χρυσό κλουβί, χωρίς απόψεις, απαιτήσεις ή άλλα ενδιαφέροντα. Ούτε καν ξεχωρίζει από τη μάζα, όπως της υποσχέθηκαν. Το photoshop μας κάνει όλες να φαινόμαστε όμοιες, αποκρύπτοντας τα επιμέρους συναισθήματα –τι συναίσθημα να εκφράσει ένα κέρινο πρόσωπο;– και τα χαρακτηριστικά εκείνα που θα μας διαφοροποιούσαν. Η προσωπικότητα και ο ψυχισμός μας γίνονται θυσία στην επίπλαστη ομοιομορφία που επιβάλλει ο πολιτισμός της κατανάλωσης. Ας σημειωθεί εδώ ότι στις ανεπτυγμένες χώρες δεν επιτρέπεται στους διαφημιστές να αλλοιώνουν υπερβολικά την πραγματικότητα. Ένα πρόσωπο π.χ. που απεικονίζεται με ρυτίδες σε κάποια σκηνή δεν μπορεί να είναι «γυαλί» την αμέσως επόμενη μέρα χάρη στην τάδε κρέμα, γιατί απλούστατα αυτό δεν στέκει. Υπάρχουν πια αυστηροί νόμοι κατά της παραπλάνησης του καταναλωτή και εφαρμόζονται.
— Η μόδα, η διαφήμιση και η βιομηχανία ομορφιάς δεν είναι βέβαια οι μόνοι τομείς όπου η ψηφιακή εικόνα αλλοιώνει την πραγματικότητα πολύ περισσότερο από τη συμβατική.
Έτσι είναι. Ακόμα πιο ανησυχητικό είναι όταν θύμα του photoshop πέφτει η ίδια η επικαιρότητα, όπως η περίπτωση του απατεώνα δήθεν πολεμικού ανταποκριτή Εδουάρδο Μαρτίν ή οι ολοένα περισσότερες ψεύτικες φωτογραφίες από πολεμικά μέτωπα που παρουσιάζουν οι διάφορες αντιμαχόμενες πλευρές, ώστε να ταιριάζουν με τη δική τους προπαγάνδα. Το μεγάλο μελλοντικό στοίχημα είναι πώς να ξεχωρίζει κανείς την ψηφιακή ήρα από το στάρι!
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO
