ΕΛΕΙΠΕ ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ για τον πολύ σημαντικό συνθέτη–τραγουδοποιό Σταύρο Κουγιουμτζή (1932-2005), για τη ζωή του, το έργο και την ιστορία του, οπότε η έκδοση αυτή του Μετρονόμου δεν μπορεί παρά να είναι καλοδεχούμενη – πόσο μάλλον όταν συγγραφέας της είναι ένας γνωστός ερευνητής και θιασώτης του έργου του Σ. Κουγιουμτζή, ο Θανάσης Γιώγλου.
Το βιβλίο «Σταύρος Κουγιουμτζής / Άσε με πάλι να σου πω...» (2023) διαθέτει 389 σελίδες είναι βαρύ, πυκνογραμμένο και με λίγες σχετικά (σχετικά λέμε) αρχειακές φωτογραφίες και ντοκουμέντα. Βασικά το βιβλίο προσφέρει ύλη για διάβασμα και όχι για ξεφύλλισμα – και αυτό, οπωσδήποτε, είναι το σωστό. Να διαβάζεις, να διαβάζεις, και να μην τελειώνεις... Να μην αποπροσανατολίζεσαι από πλαίσια, τίτλους, υπότιτλους και οπτικό, γενικώς, υλικό.
Διαβάζοντας το βαρύ και εμπεριστατωμένο βιβλίο του Θανάση Γιώγλου για τον Σταύρο Κουγιουμτζή εκείνο που σου μένει –κάτι πέρα από τις αναλύσεις, τις εντυπώσεις των τρίτων και τις πάσης φύσεως λεπτομέρειες– είναι το γενικότερο ποιόν του ανθρώπου (καλλιτεχνικό και ευρύτερο).
Πρέπει, όμως, να πω και τούτο. Πως το βιβλίο, ταυτοχρόνως, είναι κάπως χαοτικό στην ανάπτυξή του. Δηλαδή δεν ακολουθεί μια τυπική σειρά εξιστόρησης, ενταγμένη σ’ ένα ενιαίο πλαίσιο. Δεν είναι γραμμικό. Εντάξει, όσοι από τους αναγνώστες γνωρίζουν πρόσωπα και καταστάσεις αποκλείεται να μπερδευτούν, αλλά κάποιοι νεότεροι και νεαρότεροι, που θα διαβάσουν όχι κάτι οικείο, ίσως κάπου να «χαθούν».
Το βιβλίο δεν είναι γραμμένο ως βιβλίο – μια δεδομένη χρονική στιγμή. Περισσότερο μοιάζει με μια ενοποίηση κειμένων, γραμμένων μέσα στα χρόνια, τα οποία προφανώς τσεκαρίστηκαν ξανά και μπήκαν σε μια τάξη, για την ανάγκη της συγκεκριμένης έκδοσης.
Επίσης δεν είναι όλο το βιβλίο γραμμένο εξ ολοκλήρου από τον συγγραφέα, υπό την έννοια πως αυτό περιέχει πάμπολλες εξιστορήσεις τρίτων. Δεν ξέρω αν είναι το μισό βιβλίο τέτοιο (με εξιστορήσεις άλλων) ή λίγο λιγότερο, πάντως είναι ένα πολύ μεγάλο μέρος του. Εννοούμε πως ο Θανάσης Γιώγλου, ως φαν του Σταύρου Κουγιουμτζή, έχει μαζέψει πολύ υλικό, μέσα στις δεκαετίες, το οποίο επιχειρεί να το διαχειριστεί, να το αξιολογήσει, να το κατατάξει κ.λπ. – και το πράττει με επιτυχία, φυσικά, γιατί ξέρει τα «τι» και «πώς», γιατί γνωρίζει σε βάθος το αντικείμενο.
Βεβαίως κάποιες επικαλύψεις, στα διάφορα που εξιστορούνται, υπάρχουν, και δεν θα μπορούσε να αποφευχθούν εδώ που τα λέμε, όταν μιλάνε για τον Σταύρο Κουγιουμτζή τόσοι και τόσοι άνθρωποι, αλλά το... κακό είναι μικρό. Επίσης δεν ξέρω αν όλες αυτές οι γνώμες που παρατίθενται, και είναι «άπειρες», είναι όλες σημαντικές και αξιομνημόνευτες –νομίζω πως όχι– κι εκεί, ίσως, θα μπορούσε να επέμβει ο συγγραφέας, μέσω ενός πιο απαιτητικού ξεκαθαρίσματος, αλλά ok. Το πολύ δεν βλάπτει, όταν μάλιστα υπάρχουν «όλα» όσα απαιτούνται στο βιβλίο. Το λίγο και οι ελλείψεις θα ήταν εκείνα που θα δημιουργούσαν ζήτημα...
Νταλάρας - Όλα Καλά
Το πρώτο πολύ σημαντικό κείμενο του βιβλίου είναι εκείνο της συζύγου τού Σταύρου Κουγιουμτζή, της Αιμιλίας Κουγιουμτζή, που καταλαμβάνει 31 σελίδες (29-60) και που περιλαμβάνει, ανάμεσα, και σπάνιες φωτογραφίες.
Η μνήμη της Α. Κουγιουμτζή είναι δυνατή, θυμάται λεπτομέρειες από την κοινή ζωή της με τον συνθέτη, ενώ όλα δένουν με τη καταγεγραμμένη ιστορία, έτσι όπως αυτή καθορίζεται από την δισκογραφία, τους χώρους της εποχής κ.λπ. Τα δεκάδες πρόσωπα που αναφέρονται σ’ αυτή την αφήγηση (ενδεικτικώς: Αλέξανδρος Πατσιφάς, Γιώργος Ζαμπέτας, Ευγένιος Σπαθάρης, Γρηγόρης Μπιθικώτσης, Μάκης Μάτσας, Γιώργος Νταλάρας, Γιάννης Καλατζής, Ντίνος Χριστιανόπουλος, Άκος Δασκαλόπουλος, Νίκος Καρούζος, Μάνος Ελευθερίου...) δημιουργούν στον αναγνώστη μιαν αίσθηση «μύθου», σε σχέση με την εποχή, που απορροφάται ασμένως.
Το βασικό κείμενο του Θανάση Γιώγλου αποκαλείται «Οι Σταθμοί του Σταύρου Κουγιουμτζή στην Ελληνική Δισκογραφία» και καταλαμβάνει 42 σελίδες (73-115). Εδώ καταγράφονται «τα πάντα», από το πρώτο τραγούδι του συνθέτη («Το περιστεράκι» του 1961, γραμμένο για το Φεστιβάλ Ελληνικού Τραγουδιού εκείνης της χρονιάς, με ερμηνεύτρια την Ζωή Κουρούκλη) και τους σημαντικούς μεγάλους δίσκους του από το πρώτο μισό των σέβεντις («Νάτανε το 21», «Όταν Ανθίζουν Πασχαλιές», «Ηλιοσκόπιο», «Μικρές Πολιτείες», «Στα Ψηλά τα Παραθύρια»), μέχρι τα μεταθανάτια συναυλιακά και δισκογραφικά αφιερώματα, τα βιβλία του κ.λπ. Όλα με μια σειρά και με μια γραμμικότητα. Βασικά, σ’ αυτές τις 42 σελίδες οι πάντες θα πληροφορηθούν για το έργο του Σταύρου Κουγιουμτζή, με τις πρέπουσες και ουσιώδεις λεπτομέρειες.
Από ’κει και κάτω υπάρχουν πάμπολλα μικρά και μεγαλύτερα κεφάλαια περισσότερο ειδικού ενδιαφέροντος, που αφορούν κυρίως σ’ εκείνους που θέλουν να εντρυφήσουν, βαθύτερα, στο έργο του συνθέτη. Ενδεικτικώς: «Ο Σταύρος Κουγιουμτζής στο Φεστιβάλ Ελαφρού Τραγουδιού», «Ο Γιώργος Νταλάρας στα Τραγούδια του Σταύρου Κουγιουμτζή», «Μίκης Θεοδωράκης-Σταύρος Κουγιουμτζής», «Ηχογραφήσεις Εξωτερικού» κ.λπ.
Μήτηρ Θεού - Αιμιλία Κουγιουμτζή
Ένα επόμενο μέρος του βιβλίου αποκαλείται «Συνεντεύξεις – Κείμενα – Επιστολές» (υπάρχει εδώ, ανάμεσα σε άλλα, και μια εκτεταμένη, απομαγνητοφωνημένη, ραδιοφωνική συνέντευξη του Σταύρου Κουγιουμτζή στον Μίμη Πλέσσα, από το 1978, που έχει ενδιαφέρον), για να ακολουθήσει το κεφάλαιο «Την Ημέρα που Έφυγε ο Σταύρος Κουγιουμτζής» (με λόγια διαφόρων, που παίρνουν αφορμή από τον χαμό του συνθέτη, στις 12 Μαρτίου 2005) και το οποίο συμπληρώνεται από το «Έγραψαν και Είπαν για τον Σταύρο Κουγιουμτζή» (με περιεχόμενο τις πάμπολλες γνώμες επαϊόντων, γι’ αυτόν τον ξεχωριστό δημιουργό). Ένα κεφάλαιο που εκτείνεται σε 109 σελίδες (221-330) και που είναι το μεγαλύτερο του βιβλίου.
Υπάρχουν κι άλλα μικρότερης έκτασης μέρη στο βιβλίο του Θ. Γιώγλου, για να κλείσει αυτό με την αναλυτική δισκογραφία του Σταύρου Κουγιουμτζή, η οποία καταγράφεται σε 42 σελίδες (347-389). Δίσκοι 45 στροφών, LP και CD αποτυπώνονται αναλυτικά και με όλες τις δέουσες λεπτομέρειες, ώστε να δίνουν στον αναγνώστη τη συνέχεια και την ολότητα του έργου. Είναι μεγάλο πράγμα η σωστή και ενδελεχής καταγραφή και καλό είναι να το έχουν αυτό υπ’ όψιν τους όσοι ασχολούνται με τέτοιου τύπου βιβλία. Δεν νοείται, στις μέρες μας, όταν γράφεις βιβλίο για έναν τραγουδοποιό, να παρουσιάζεις δισκογραφία με ελλείψεις.
Διαβάζοντας το βαρύ και εμπεριστατωμένο βιβλίο του Θανάση Γιώγλου για τον Σταύρο Κουγιουμτζή εκείνο που σου μένει τελικά –κάτι πέρα από τις αναλύσεις, τις εντυπώσεις των τρίτων και τις πάσης φύσεως λεπτομέρειες– είναι το γενικότερο ποιόν του ανθρώπου (καλλιτεχνικό και ευρύτερο).
Οι φοβερές δυνατότητές του στη σύνθεση, καθότι οι μουσικές σπουδές τού Σταύρου Κουγιουμτζή ήταν πολύχρονες και ολοκληρωμένες, έπειτα η σεμνή, λιτή, αθόρυβη, ευγενική και κάπως θλιμμένη εικόνα του, που την χαρακτήριζε μία ανένδοτη ηθική στάση (απέναντι σε πρόσωπα και καταστάσεις). Βεβαίως ο πλούσιος συναισθηματικός κόσμος του, οι ευαισθησίες του και σίγουρα ο αναχωρητισμός του, που συνδεόταν με την αναζήτηση της δικής του ουτοπίας.
Ακόμη και ελάχιστα κομμάτια του Σταύρου Κουγιουμτζή ν’ ακούσει κάποιος όλα αυτά θα τα εντοπίσει, σε περίσσεια, στις μουσικές του και στα λόγια του (όταν αποφάσιζε να γράψει και τους στίχους των τραγουδιών του). Η δε ταύτιση ανθρώπου και καλλιτεχνικού έργου υπήρξε απόλυτη στην περίπτωσή του. Και είναι τούτο που σε κινητοποιεί και σε τραντάζει, περισσότερο και από τα συγκλονιστικά τραγούδια του...
Γιώργος Νταλάρας ~ Ήταν πέντε ήταν έξι
