Ο ΠΥΚΝΟΣ ΚΑΠΝΟΣ των πυρκαγιών που κάλυψε τον ουρανό πολλών περιοχών της χώρας και το απόκοσμο τοπίο με το σύννεφο καπνού που τύλιξε την Αττική από τις πυρκαγιές που μαίνονται στην Πάρνηθα, τη Φυλή και τον Ασπρόπυργο δεν δημιουργεί απλώς πνιγηρή ατμόσφαιρα, αλλά ανεβάζει την ατμοσφαιρική ρύπανση σε επίπεδα πολύ μεγαλύτερα από τα ανώτερα επιτρεπτά όρια που έχει βάλει η Ευρώπη.
Η ατμοσφαιρική ρύπανση που προκαλείται από την καύσιμη ύλη δεν είναι στατικό φαινόμενο. Οι επιστήμονες λένε ότι μετακινείται και δημιουργεί επεισόδια υψηλής ατμοσφαιρικής ρύπανσης ακόμη και σε περιοχές που είναι πολύ μακριά από τις εστίες των πυρκαγιών.
Ο Κώστας Καρτάλης, καθηγητής του ΕΚΠΑ, διευθυντής του Εργαστηρίου Φυσικής Περιβάλλοντος-Μετεωρολογίας και μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής της Ε.Ε. για την κλιματική αλλαγή, εξηγεί στη LiFO ότι οι πυρκαγιές ευθύνονται για την παραγωγή αιωρούμενων σωματιδίων, τα οποία ονομάζονται PM2.5.
Κάθε πυρκαγιά που είναι κοντά σε αστική περιοχή έχει επιβλαβείς συνέπειες για την ανθρώπινη υγεία και παράλληλα χάνονται τα δάση, που είναι ένα φίλτρο για την ατμόσφαιρα της αστικής περιοχής. Το 27% της δασικής έκτασης πέριξ της πόλης της Αθήνας έχει καταστραφεί. Αν συνεχιστεί αυτό, πλέον η Αθήνα θα είναι μια πόλη που δεν θα έχει από πού να αναπνεύσει.
Οι μικροσκοπικοί αυτοί ατμοσφαιρικοί ρύποι που έχουν διάμετρο μικρότερη από 2,5 μικρόμετρα (μm) μπορούν να ταξιδέψουν και να επηρεάσουν την ποιότητα του αέρα σε περιοχές που βρίσκονται σε μεγάλη απόσταση από τις εστίες των πυρκαγιών. «Αν και οι περιπτώσεις δεν είναι συγκρίσιμες, από τις δασικές πυρκαγιές στον Καναδά η συγκέντρωση αιωρούμενων σωματιδίων PM2.5 έφθασε στη Νέα Υόρκη –λόγω μεταφοράς– στα 400 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο, όταν το όριο είναι μόλις 20 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο», εξηγεί. Στην πρόσφατη πυρκαγιά στην Αγχίαλο, «η συγκέντρωση των μικροσωματιδίων ξεπέρασε τα 228 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο PM2.5, όταν το όριο είναι 20», λέει.
Ο Κώστας Καρτάλης υποστηρίζει ότι «η παραγωγή αιωρούμενων σωματιδίων PM2.5 από δασικές πυρκαγιές εξαρτάται από πολλούς παράγοντες». Στους παράγοντες αυτούς συγκαταλέγει «το είδος της δασικής βλάστησης, τις συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας, καθώς υψηλές θερμοκρασίες και χαμηλή υγρασία μπορούν να ενισχύουν την καύση και την παραγωγή αιωρούμενων σωματιδίων, τις ανεμολογικές συνθήκες αλλά και την τοπογραφία». Ο ίδιος εξηγεί πόσο δραματική είναι επίπτωση των δασικών πυρκαγιών στο ατμοσφαιρικό περιβάλλον: «Οι δασικές πυρκαγιές συμβάλλουν στην παραγωγή διοξειδίου του άνθρακα», η οποία ανέρχεται σε «περίπου 216 τόνους CO2 ανά 10 στρέμματα, αν και η ακριβής τιμή εξαρτάται από το είδος των δένδρων».
Παράλληλα, «όταν ένα δάσος καεί, σταματά να απορροφά διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα, ένας φυσικός μηχανισμός απομάκρυνσης, καθώς από κάθε 10 στρέμματα δάσους απορροφώνται 11 τόνοι CO2 κάθε έτος. Κατά συνέπεια, οι επιπτώσεις μιας δασικής πυρκαγιάς σε ό,τι αφορά στο ατμοσφαιρικό περιβάλλον αφορούν τόσο την αέρια ρύπανση και τις προκαλούμενες επιπτώσεις στην υγεία όσο και την ενίσχυση της κλιματικής αλλαγής λόγω της αύξησης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και της μείωσης της ικανότητας απομάκρυνσής του από την ατμόσφαιρα», προσθέτει.
Μικροσκοπικά και επικίνδυνα
«Εκτός από τις πυρκαγιές αυτές καθαυτές, θα πρέπει να λαμβάνουμε υπόψιν μας και τις επιπτώσεις από τις αυξημένες συγκεντρώσεις των αιωρούμενων σωματιδίων και δη των πιο μικρών και επικίνδυνων, τα οποία είναι τα μικροσωματίδια PM2.5», γιατί διεισδύουν βαθύτερα στους πνεύμονες, λέει στη LiFO o Ανδρέας Καζαντζίδης, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών και διευθυντής του Εργαστηρίου Φυσικής της Ατμόσφαιρας.
Ο Ανδρέας Καζαντζίδης υποστηρίζει ότι μπορεί να εκτίθενται σε μεγαλύτερες συγκεντρώσεις των ατμοσφαιρικών αυτών ρύπων οι πληθυσμοί που είναι πιο κοντά στις πυρκαγιές, ωστόσο, «αυτό που βλέπουμε από χθες είναι ότι μπορεί να υπάρχουν επιπτώσεις και αρκετά μακριά από τις θέσεις των πυρκαγιών».
Οι μετρητές καταγραφής του εργαστηρίου Φυσικής της Ατμόσφαιρας του Πανεπιστημίου Πατρών κατέγραψαν την κακή ποιότητα του αέρα σε αρκετές περιοχές στις οποίες δεν ήταν σε εξέλιξη κάποιες πυρκαγιές.
«Είδαμε το βράδυ της Δευτέρας και τις πρώτες πρωινές ώρες της επόμενης ημέρας πολύ υψηλές τιμές σε κάποιους σταθμούς στις περιοχές της Πάτρας, της Ναυπάκτου και του Αγρινίου, οι οποίες μπορεί να επηρεάζονται από τη φωτιά στα Άσπρα Σπίτια Βοιωτίας, ενώ οι δορυφορικές εικόνες δείχνουν ότι μπορεί να επηρεάζονται πολύ άνετα και από τις φωτιές στην Αλεξανδρούπολη».
Όπως εξηγεί ο καθηγητής, υπάρχουν συγκεκριμένες τιμές που διαμορφώνουν τον δείκτη της ποιότητας του αέρα. «Από τα 25 μικρογραμμάρια και πάνω μιλάμε για κακή και πολύ κακή ποιότητα αέρα», λέει.
Ο Ανδρέας Καζαντζίδης υποστηρίζει ακόμη ότι οι μετεωρολογικές συνθήκες μπορούν να μεταβάλουν τελείως το τοπίο της ρύπανσης. «Προφανώς παίζει ρόλο πόσο μεγάλη είναι η πυρκαγιά, αλλά από εκεί και πέρα παίζουν ρόλο οι μετεωρολογικές συνθήκες, η ένταση και η κατεύθυνση του ανέμου για το πού θα μεταφερθεί αυτός ο καπνός». Το φαινόμενο, όπως λέει, γίνεται ακόμη πιο έντονο, «όταν δεν υπάρχουν βροχές που να προκαλούν το ξέπλυμα, δηλαδή την απόπλυση της ατμόσφαιρας, όπως λέγεται».
Σε μεγαλύτερο κίνδυνο οι ευάλωτοι
Ο Κωνσταντίνος Γουργουλιάνης, καθηγητής πνευμονολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, μας λέει ότι είναι πρωτόγνωρο φαινόμενο να έχουμε τέτοιες μετακινήσεις καπνού σε τόσο μεγάλες αποστάσεις και πως τέτοιες εικόνες έχουμε δει στην Αμερική και στην Κίνα. Ο ίδιος εξηγεί ότι για την επίδραση των μικροσωματιδίων αυτών στον ανθρώπινο οργανισμό πρέπει κανείς να προτάξει τον διαχωρισμό που ίσχυσε και κατά την περίοδο της πανδημίας, δηλαδή να κατατάξει τους πολίτες στους υγιείς και τους ευάλωτους.
Ο καθηγητής Πνευμονολογίας εξηγεί ότι όσοι οργανισμοί έχουν καλούς αμυντικούς μηχανισμούς αυτό που θα εισπνεύσουν θα μπορέσουν να το αποβάλουν. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο με τους ανθρώπους οι οποίοι είναι πιο ευάλωτοι λόγω κάποιας χρόνιας σοβαρής ασθένεια, όπως είναι η αποφρακτική πνευμονοπάθεια και το άσθμα. Πιο ευαίσθητοι είναι ακόμη και άνθρωποι που έχουν πρόσφατα προσβληθεί από κάποια ίωση, «από την οποία έχουν ταλαιπωρηθεί οι βρόγχοι, οπότε ό,τι εισπνεύσουν πάει βαθιά στα πνευμόνια τους». Σε ασθενείς με άσθμα, επίσης, με την εισπνοή αυτών των ουσιών «κλείνουν οι βρόγχοι και στενεύουν». Ταλαιπωρούνται επίσης και όσοι πάσχουν από καρδιακή ανεπάρκεια: «Όταν είναι λιγότερο το οξυγόνο στην ατμόσφαιρα, πρέπει να πάρει κανείς βαθύτερες αναπνοές, να δουλέψει γρηγορότερα η καρδιά. Αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν εφεδρείες, επομένως ταλαιπωρούνται».
Ο Κωνσταντίνος Γουργουλιάνης υποστηρίζει επίσης ότι όταν υπάρχει παρατεταμένη ρύπανση, η οποία διαρκεί τουλάχιστον τρεις ημέρες, αυξάνονται και τα περιστατικά εισαγωγών στα νοσοκομεία κυρίως από τις ευάλωτες ομάδες.
Ο καθηγητής Πνευμολογίας εξηγεί στη LiFO ότι ακόμη και οι έχοντες καλούς αμυντικούς μηχανισμούς θα πρέπει τις ημέρες που η ρύπανση των μικροσωματιδίων από πυρκαγιές χτυπάει κόκκινο να μειώσουν τη σωματική άσκηση. Όταν ασκείται κανείς, παίρνει βαθύτερες και γρηγορότερες αναπνοές, οπότε βάζει στα πνευμόνια του περισσότερες τοξικές ουσίες. Για τους ευάλωτους, οι οδηγίες, σύμφωνα με τον Κ. Γουργουλιάνη, είναι να μην εκτεθούν έστω και λίγο σε αυτές τις συνθήκες, ενώ αν χρειάζεται οπωσδήποτε να κινηθούν σε εξωτερικούς χώρους θα πρέπει να φορούν μάσκα.
Η φωτιά στην Πάρνηθα πνίγει την Αθήνα
Ο Κώστας Μουστρής, αν. καθηγητής του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής και υπεύθυνος του Εργαστηρίου Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης, εξηγεί στη LiFO ότι οι μετεωρολογικές συνθήκες παίζουν καθοριστικό ρόλο για το πώς και πόσο θα αυξηθούν οι τιμές αυτών των ρύπων: «Αν η φωτιά είναι στην Πάρνηθα και έχουμε βορειοδυτικούς ανέμους, προφανώς θα πνιγεί το κέντρο», λέει. Και βέβαια, «σημαντικό ρόλο παίζει η έκταση της πυρκαγιάς και η καύσιμη ύλη. Άλλο να καίγονται πεύκα και άλλο να καίγεται μια βιομηχανική περιοχή».
Ο Κώστας Μουστρής εξηγεί ότι «κάθε πυρκαγιά που είναι κοντά σε αστική περιοχή έχει επιβλαβείς συνέπειες για την ανθρώπινη υγεία και παράλληλα χάνονται τα δάση που είναι ένα φίλτρο για την ατμόσφαιρα της αστικής περιοχής. Το 27% της δασικής έκτασης πέριξ της πόλης της Αθήνας έχει καταστραφεί. Αν συνεχιστεί αυτό, πλέον η Αθήνα θα είναι μια πόλη που δεν θα έχει από πού να αναπνεύσει».
Ανεβάζουν στροφές οι ρύποι
Σύμφωνα με το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, από το βράδυ της Τρίτης παρατηρείται σταδιακά σημαντική επιβάρυνση των συγκεντρώσεων αιωρούμενων σωματιδίων PM2.5 στη Δυτική Αθήνα (Χαϊδάρι, Πετρούπολη) και τον Πειραιά (Κερατσίνι), με τις ωριαίες τιμές να προσεγγίζουν τα 100 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο. Εικόνα επιδείνωσης της ποιότητας του αέρα καταγράφεται και σε όλο σχεδόν το Λεκανοπέδιο. Κατά τις νυχτερινές ώρες, με την εξασθένηση των ανέμων και την επικράτηση ασθενών ροών από τα βόρεια, ενδέχεται να σημειωθεί περαιτέρω επιβάρυνση των συγκεντρώσεων.
Καταγραφή της ατμοσφαιρικής ρύπανσης σε 100 σημεία
Το δίκτυο παρακολούθησης ποιότητας του αέρα που έχει εγκατασταθεί στο πλαίσιο της Εθνικής Ερευνητικής Υποδομής Πανάκεια, για τη μελέτη της ατμοσφαιρικής σύστασης και της κλιματικής αλλαγής, καταγράφει σε συνεχή βάση τις συγκεντρώσεις αιωρούμενων σωματιδίων PM2.5 σε περισσότερες από 100 θέσεις πανελλαδικά.
Στο λεκανοπέδιο της Αττικής, οι μετρήσεις πραγματοποιούνται σε 27 σταθμούς που λειτουργεί η επιχειρησιακή μονάδα ΥΠΑΤΙΑ του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών.
Τα αποτελέσματα οπτικοποιούνται σε ωριαία βάση μέσω της διαδικτυακής πλατφόρμας air-quality.gr, η οποία έχει αναπτυχθεί από την ομάδα Ατμοσφαιρικής Φυσικής και Χημείας (APCG) του Ινστιτούτου Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης.
Στο δίκτυο της Εθνικής Ερευνητικής Υποδομής ΠΑΝΑΚΕΙΑ συμβάλλουν, εκτός του Αστεροσκοπείου Αθηνών, το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας/Ινστιτούτο Επιστημών Χημικής Μηχανικής και τα Πανεπιστήμια Πατρών, Κρήτης, Αιγαίου και το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο.
